Wat hebben Legia Warschau, CSKA Moskou, Dukla Praag, Honvéd Boedapest, Steaua Boekarest, CSKA Sofia en Vorwärts Berlin met elkaar gemeen? Het zijn allemaal clubs die ontstaan zijn uit het leger van communistische landen. Maar er zijn ook verschillen. Enkele van deze clubs draaien nog altijd mee in de top van hun land, terwijl andere nog maar amper het hoofd boven water houden. Een van deze clubs is zelfs helemaal verdwenen: Vorwärts Berlin.
Op de eeuwige kampioenenranglijst van de DDR-Oberliga staat de Berlijnse club derde met zes titels. Alleen BFC Dynamo (10) en Dynamo Dresden (8) zijn vaker landskampioen geworden van Oost-Duitsland dan Vorwärts. Opvallend, want de legerclub heeft maar achttien jaar bestaan. In 1971 werd vanuit hogerhand besloten dat Vorwärts voortaan in Frankfurt Oder moest gaan spelen, honderd kilometer oostelijk aan de grens met Polen. Het was meteen het einde van dé Oost-Duitse topclub van dat moment.
Vorwärts Berlin
“Wij speelden het beste voetbal in Berlijn. Je had in West-Berlijn clubs als Hertha, Tennis Borussia en Tasmania, maar geen van hen voetbalde aantrekkelijker dan wij. Daardoor had Vorwärts ook veel supporters die in het Westen van de stad woonden. Zij vonden goed voetbal zien belangrijker dan politiek. Helaas kon dat niet meer na de bouw van de Muur in 1961. Dat merkte je aan de toeschouwersaantallen die ineens een stuk lager waren.”
Bovenstaande tekst is van Jürgen Nöldner (over hem later meer), de beste speler die Vorwärts heeft voortgebracht. Het is tekenend voor Vorwärts Berlin dat ze, ondanks dat de club werd gerund door het Oost-Duitse leger, veel populairder waren dan BFC Dynamo. Daar zijn een paar redenen voor.
De eerste is dat de club wel privileges had, maar veel minder opzichtig werd geholpen dan Dynamo. Ten tweede was het leger niet populair, maar veel minder gehaat dan de Stasi. De laatste reden is dat Vorwärts ontzettend leuk voetbal speelde. Het was aantrekkelijk om te zien en een beetje positiviteit konden veel Berlijners in de jaren vijftig en zestig wel gebruiken.
Het ontstaan van Vorwärts Berlin is eigenlijk net zo vreemd als het verdwijnen van de club. De club werd opgericht omdat alle goede Berlijnse voetbalclubs toevallig in de Westerse sector van de stad speelden. Alleen Union Oberschöneweide (de voorloper van Union Berlin) voetbalde in de Sovjet-zone, maar dat was een club in de marge. Oost-Berlijners die goed voetbal wilden zien, namen daarom de tram of bus naar clubs als Hertha, Tennis Borussia, Tasmania, Viktoria of Blau-Weiss.
Politburo
Dat beviel de boeven van het Politburo allerminst. De ministeries van Defensie en Staatsveiligheid kregen allebei van hogerhand de opdracht om voetbalclubs te starten in Oost-Berlijn. Beide kozen voor dezelfde tactiek. In 1953 kreeg de al bestaande legerclub Vorwärts KVP Leipzig de opdracht zich in Berlijn te vestigen. Spelers moesten van de ene op de andere dag verhuizen en veel van hen woonden maanden in hostels, gescheiden van hun familie. De Stasi beviel die tactiek wel en deed hetzelfde met Dynamo Dresden.
Over Vorwärts Berlin is niet zo heel veel informatie te vinden en vooral online spreken bronnen elkaar ook nog eens tegen. Gelukkig heeft de Berlijnse historicus Hanns Leske een boek geschreven over deze club. Daardoor ben ik veel te weten gekomen over Vorwärts. De club werd in 1951 opgericht in Leipzig en was gelieerd aan de gewapende tak van de politie. Officieel was het toen nog de club van de Volkspolizei, want de Duitsers mochten geen leger hebben na enkele negatieve ervaringen van de geallieerden eerder die eeuw.
Armeesportklub
Officieus was het wel het dichtste dat bij het leger kwam. Het voorvoegsel KVP stond dan ook voor Kasernierte Volkspolizei. Dit prefix bleef behouden toen de club in 1953 naar Berlijn verhuisde. Iedereen, Duitsers en geallieerden, wist dat het de club van het leger was, maar pas in 1955 kon het daar openlijk voor uitkomen. Dat jaar sloot West-Duitsland zich aan bij de NAVO en de DDR bij het Warschaupact. De letters KVP werd omgeruild voor ASK en dat betekende Armeesportklub. Was dat in ieder geval duidelijk voor iedereen.
Midden jaren vijftig was Vorwärts Berlin niet meer dan een middenmoter. De titelstrijd ging tussen clubs uit provinciesteden als Erfurt, Halle en Karl-Marx-Stadt. Maar ineens had een van de bobo’s van Vorwärts een briljant idee. In Oost-Duitsland moest iedere man vijf jaar in legerdienst, dus ook voetballers. Die waren dus eigenlijk in dienst van Vorwärts en zodoende kon de club ineens iedere speler aantrekken die in het leger zat. Het had meteen effect. In 1957 werd Vorwärts tweede, gevolgd door de eerste landstitel, een tweede plek en weer een kampioenschap.
Titels
Aan het eind van 1960 besloot de Oost-Duitse voetbalbond om over te schakelen van een zomer- naar een wintercompetitie. Het gevolg was dat er in 1961 geen titel werd vergeven. Ter overbrugging werd gekozen voor een megaseizoen. Uiteindelijk was het weer de legerclub die de titel pakte. De jaren daarop ontwikkelde zich een mooie rivaliteit met Carl Zeiss Jena, waarbij de tweede club vaak het gevoel had dat de Oost-Berlijners werden voorgetrokken.
Toch lukte het de club uit Thüringen om kampioen te worden in 1963, 1968 en 1970 en werd het drie keer tweede. Vorwärts pakte de titel in 1965, 1966 en 1969. Mocht je overigens tijd hebben, zoek dan het verhaal op over het kampioenschap van Chemie Leipzig uit 1964. Uli Hesse noemde het de meest verrassende titel in het Europese voetbal van de twintigste eeuw en als je de achtergronden leest, heeft hij groot gelijk.
Dankzij al deze titels mocht Vorwärts regelmatig Europa in,maar daarover in het volgende hoofdstuk meer. Wat vonden andere clubs en supporters eigenlijk van de legerclub? Vorwärts is nooit zo gehaat geweest als Dynamo, maar de club was ook niet echt populair. Qua toeschouwersaantallen kwamen de geel-roden nooit in de buurt van Union, zelfs niet toen de club uit Köpenick op het tweede niveau speelde.
Schelden
Doordat Vorwärts een club van de overheid was, was het voor veel supporters van andere clubs de ideale manier om eens ongegeneerd op het regime te kunnen schelden. Bij uitwedstrijden werden de spelers van Vorwärts uitgescholden voor Mauerknechte, omdat het leger verantwoordelijk was voor de bewaking van de Muur. Zeker in steden als Dresden, Leipzig, Erfurt Jena en Karl-Marx-Stadt hing er een sfeer van haat als de legerclub op bezoek kwam.
Dat had overigens ook te maken met de aversie van de rest van de DDR tegenover Oost-Berlijn. Er heerste het gevoel dat de hoofdstad werd voorgetrokken door het regime en Berlijners werden gezien als arrogante, hooghartige mensen. Vorwärts had dan wel het voordeel dat het de beste spelers had, maar in uitwedstrijden deden tegenstanders vaak net een stapje extra.
Dat Vorwärts Berlin zelf een provincieclub zou worden met haat tegenover Oost-Berlijn had niemand in de jaren zestig kunnen voorspellen. In 1970 werden de geel-roden nog tweede in de competitie en werd de beker gewonnen. In de Europa Cup I bereikte de club de kwartfinale en datzelfde lukte Vorwärts een jaar later in de Europa Cup II. Toen was echter al van hogerhand besloten dat de club moest verhuizen naar de uiterste oostgrens van de DDR.
De verandering van Vorwärts Berlin naar Vorwärts Frankfurt betekende het einde van de club die in de jaren zestig het Oost-Duitse voetbal ondanks alles veel kleur gaf. Dat de club na de val van de Muur nooit is heropgericht, zegt eigenlijk wel genoeg over de liefde voor Vorwärts. Die is er nooit echt geweest.
Dit artikel is een hoofdstuk uit Voetbalstad Berlijn, het laatste boek van Joris van de Wier. Het boek is te bestellen in de Staantribune Webshop.
Foto’s: Nationaal Archief/Fotocollectie Anefo, Publiek domein, Joost Evers/Eric Koch
