Das Hammer-und-Zirkel-Spiel

Oost-Duitsland besloot in 1955 een communistisch symbool aan te nemen als wapen van het land. Gekozen werd voor een hamer en passer in een cirkel van rogge. De hamer staat voor de arbeiders, de passer voor de intelligentsia en de rogge voor de boeren. Perfect voor de socialistische heilstaat, dat het ging gebruiken om de West-Duitsers uit te dagen. Dat gebeurde onder meer bij Das Hammer-und-Zirkel-Spiel in 1960.

Bol.com

Vier jaar later werd het wapen op de DDR-vlag geplaatst, tot afschuw van de West-Duitsers. Het werd een illegaal symbool in de Bondsrepubliek en West-Berlijn. Net zoals met het hakenkruis was het verboden om het wapen in de openbaarheid te tonen en je kon er zelfs voor in de gevangenis terechtkomen. Pas in 1969 werd het verbod door de regering van Willy Brandt opgeheven, maar tot die tijd was de Spalterflagge een ideaal symbool voor de DDR om mee te provoceren – en dat gebeurde dan ook volop. Met als hoogte- of dieptepunt: Das Hammer-und-Zirkel-Spiel in 1960.

Illegaal symbool

Voordat de Muur er stond werd in het Oosten vaak de DDR-vlag op een trein of tram geplaatst. Eenmaal aangekomen in het Westen greep de politie meteen in. De trein of tram moest stoppen en de vlag werd verwijderd. Het waren kleine speldenprikken van het DDR-regime. Maar dat kon beter. Zo besloot de communistische partij dat vanaf 1960 iedere sportclub, naast hun eigen logo, ook het DDR-logo op hun shirts moest hebben. Omdat de Muur nog niet was gebouwd, waren er veel sportwedstrijden tussen clubs uit Oost- en West-Berlijn. Wekelijks viel de West-Berlijnse politie sporthallen binnen om volleybal-, basketbal- of handbalwedstrijden stil te leggen. De sporters moesten dan zo snel mogelijk hun trainingsjasjes aandoen.

Daar vonden de Oost-Duitse sportbonden snel een oplossing voor door het logo ook op de jacks te naaien. Sportclubs in West-Berlijn kregen daarop de opdracht om voor iedere wedstrijd hun collega’s in het Oosten te bellen met de vraag of zij het communistische symbool op hun shirts en jacks hadden. Als dat werd bevestigd, moest de West-Berlijnse vereniging de wedstrijd afzeggen. Dat deden overigens niet alle clubs en zolang niemand ging klikken bij de politie, kon de ontmoeting gewoon plaatsvinden.

Hertha – Vorwärts

In juni 1960 stond een vriendschappelijke wedstrijd tussen Hertha BSC en Vorwärts Berlin op het programma. Een duel waar veel mensen naar uitkeken, want Hertha was een van de topclubs van West-Berlijn, terwijl Vorwärts voor de tweede keer landskampioen van de DDR was geworden. Voor de Herthaner was het de kans op revanche. Een jaar eerder hadden beide clubs tegen elkaar gespeeld in Friedrich-Ludwig-Jahn-Stadion. Vorwärts Berlin won die wedstrijd met 7-1. Het was een dubbele nederlaag, want als voorwedstrijd speelden de hoogste jeugdteams tegen elkaar. Ook daar won Vorwärts dik: 5-0.

Bol.com

Het was de eerste keer dat Jürgen Nöldner opviel. Hij scoorde twee doelpunten en gaf drie assists. De jeugdteams speelden een maand later een terugwedstrijd in Gesundbrunnen. Weer won Vorwärts. Ditmaal werd het 5-6 met vijf doelpunten van Nöldner. West-Duitse clubs informeerden voorzichtig bij hem voor een overstap, maar hij weigerde. Dat deden Horst Assmy en Rolf Fritzsche, belangrijke spelers in het kampioenselftal van Vorwärts, niet. Beiden tekenden voor Tennis Borussia en werden in Oost-Berlijn meteen afgeschilderd als landverraders en graaiers. Door het verlies van dat tweetal waren de Oost-Duitsers aardig verzwakt en misschien maakte Hertha wel een kans. Zeker omdat de wedstrijd nu in Hertha’s eigen stadion was.

Veel kranten beperkten zich de dag ervoor tot voorbeschouwingen op de wedstrijd, maar Tagesspiegel schreef in chocoladeletters: “HAMMER UND ZIRKEL BEI HERTHA?”. De krant van communistenhater Axel Springer maakte zich grote zorgen dat de Oost-Berlijnse legerclub met het beruchte logo op het shirt zou spelen. In het artikel werd een oproep gedaan aan Hertha BSC en de West-Berlijnse politie om dit niet toe te staan, ook al was Vorwärts Berlin een veel grotere vis dan de middelmatige sportclubs die tot nu toe werden aangehouden.

Vernedering

Een dag later werd op de Plumpe de wedstrijd gespeeld. De vrees van de krant kwam uit, want Vorwärts speelde met het door hen verafschuwde logo op het shirt. Niemand wilde zijn vingers branden. De politie bleef buiten het stadion het verkeer regelen, terwijl het bestuur van Hertha net deed of zij het niet zagen. Achteraf gezien hadden zij dat beter wel kunnen doen, want Vorwärts speelde de Herthaner helemaal kapot. Niet echt heel verrassend, want voor Hertha moest het seizoen nog beginnen terwijl Vorwärts middenin de competitie zat. De DDR ging pas een jaar later over op een wintercompetitie. Maar een 0-5 had niemand verwacht.

West-Berlijn was zowel op als naast het veld vernederd. De volgende dag werd in de Westerse kranten opgeroepen niet meer tegen clubs uit Oost-Berlijn te spelen. Het bestuur van Hertha werd afgeschilderd als een stel laffe honden en ook de spelers werden afgemaakt. Complimenten voor het uitstekende spel van de Oost-Duitsers waren schaars. Zij werden minderwaardig Vorwärts-Sportsoldaten genoemd en slechts een enkeling gaf toe dat het wel erg indrukwekkend was wat het team liet zien. De Tagesspiegel maakte het nog het bontst door de uitslag van Das Hammer-und-Zirkel-Spiel niet te vermelden en alleen over het wapen op het shirt te schrijven.

Angst

Na de wedstrijd nam vanuit de West-Berlijnse politiek de druk op sportclubs toe. Geen van hen mocht nog een vereniging uit het oosten toelaten met het communistische symbool op het shirt of jack. Er werd gedreigd met grote sancties als dat toch zou gebeuren. Clubs konden een flinke boete krijgen voor het verstoren van de openbare orde, uitgesloten worden of zelfs opgeheven. De angst zat er goed in. Das Hammer-und-Zirkel-Spiel zorgde ervoor dat wedstrijden tussen clubs uit Oost- en West-Berlijn erg schaars werden en na de bouw van de Muur een jaar later was het helemaal over. Het probleem had zichzelf opgelost.

Bol.com

Dit artikel over Das Hammer-und-Zirkel-Spiel is een voorproefje uit Voetbalstad Berlijn, te bestellen in de Staantribune Webshop.

terug naar overzicht

Lees verder...