Als ik voor de eerste keer uitstap op station Köpenick, word ik meteen begroet door een muur vol met stickers. Veel zijn een beetje cliché, met stoere ultras erop, een megafoon, vlaggen en de letters FCU. Twee vallen op. Eentje waarop een extreem gespierde haan een te klein Union-shirtje draagt en eentje waarop een oude man in een militair pak in het midden staat met daarboven de tekst ‘In Köpenick daheim’. Even verderop is er een graffiti van deze zelfde man te vinden. Het blijkt Wilhelm Voigt te zijn, beter bekend onder zijn bijnaam Hauptmann von Köpenick.
Voigt haalde in 1906 een stunt uit waardoor Köpenick in één klap op de kaart kwam en wordt daarvoor nog altijd geëerd door de supporters van Union.
Union is Köpenick en Köpenick is Union. Geen enkele club in Berlijn is zó onderdeel van de wijk waarin het speelt als Eisern. De supporters zijn ontzettend trots op Köpenick. De naam staat op veel stickers, sjaals en spandoeken en wordt luidkeels bezongen. Union is overal aanwezig in het stadsdeel. Dit is echt hét voetbalhart van de stad, want Hertha heeft niets vergelijkbaars. Die supporters hebben niet echt een thuisbasis.
Het heeft niet alleen te maken met het feit dat Hertha geen eigen stadion heeft, maar ook dat Köpenick een stad in een stad is. Lange tijd was het zelfs onafhankelijk en heette het Stadt Cöpenick (bei Berlin). Pas in 1920 werd het onderdeel van de Duitse hoofdstad. Pijnlijk voor de trotse Köpenickers, want hun stad kreeg al in 1232 stadsrechten en was daarmee vijf jaar eerder dan Berlijn.
De Groene Long
Rondlopend door de wijk vind ik dat Köpenick nog altijd de uitstraling heeft van een groot dorp. Het heeft een historisch centrum en staat niet vol met grijze Oostblokflats. Ook is het overal heel groen. De bijnaam Grüne Lunge Berlins heeft het zeker niet gestolen. En waar je ook kijkt, overal zie je water. De Müggelsee ligt hier en midden in dat meer ligt een eilandje waar Schloss Köpenick op is gebouwd.
Het voelt totaal niet aan als Berlijn en zeker niet als het Oosten. Wie aan Oost-Berlijn denkt, ziet veganistische hipsters en grijze woonwijken voor zich, maar Köpenick is door deze dorpse uitstraling weer helemaal anders dan de rest van de oude DDR-hoofdstad. Hier krijg je een pils voor je neus in plaats van een IPA, of een bakkie pleur en geen soja latte.
Suffe bende
Veel hippe Berlijners zien Köpenick als een wat suffig stadsdeel. Er gebeurt niet veel. De meesten gaan er dan ook nooit heen. Het is een halfuur met de metro vanaf het centraal station en buiten het voetbal heb je er weinig te zoeken. Omgekeerd geldt dat trouwens ook. Veel Köpenickers gaan zelden naar het centrum van Berlijn. Het is een van de weinige delen van de Duitse hoofdstad dat nog niet kapot gegentrificeerd is. Het valt mij steeds op dat mensen uit de wijk zeggen dat ze uit Köpenick komen en niet uit Berlijn. Ze zijn trots op het succes van Union en het verhaal van de Hauptmann von Köpenick.
Wilhelm Voigt
Dat verhaal begint met Wilhelm Voigt, een klassieke kruimeldief. Hij werd in 1849 geboren in Oost-Pruisen als zoon van een schoenmaker en kwam op zijn veertiende voor het eerst in aanraking met de politie vanwege diefstal. Voigt moest veertien dagen de cel in en dit zou het begin zijn van een lange carrière met criminele activiteiten. Omdat hij maar een matige dief was, zat hij vaak in de gevangenis. In februari 1906 werd Voigt weer eens vrijgelaten.
Op dat moment had hij 25 jaar van zijn leven in de gevangenis gezeten en was hij in diverse steden, waaronder Berlijn, tot ongewenst persoon verklaard. Dit schoot niet op en hij bedacht een briljant plan. Verkleed als legerkapitein wilde hij een flinke slag slaan. Voigt begon overal kledingstukken te verzamelen totdat hij een compleet uniform had. Hij trok het aan om te kijken of soldaten zouden denken dat hij daadwerkelijk een kapitein was. Gezien de Pruisische obsessie voor uniformen was het geen verrassing dat iedereen ineens groot ontzag had voor Voigt.
List
Op 16 oktober 1906 was het tijd voor het tweede deel van zijn plan. Hij trok het uniform weer aan en beval vier soldaten en een sergeant met hem mee te komen. Voigts verwachtingen kwamen uit en zonder een vraag te stellen, volgden ze hem. Onderweg kwam hij nog zes soldaten tegen die hij beval mee te komen. Ze namen de trein naar Köpenick en liepen richting het stadhuis.
Voigt gaf de soldaten de opdracht iedere uitgang te bewaken. Ook de lokale politie was meteen onder de indruk van het legeruniform. Dus toen zij van Voigt het bevel kregen mensen op afstand te houden en de telefoonlijnen een uur lang buiten werking te stellen, werd dat meteen opgevolgd.
Hij liet de burgemeester en penningmeester arresteren, omdat zij volgens hem fraude hadden gepleegd. Onder de indruk van het uniform durfden zij zich niet te verzetten. Voigt nam de gemeentekas in beslag, waar iets meer dan vierduizend mark in zat. Hij liet een paar soldaten de gearresteerde mannen naar de gevangenis brengen, terwijl de rest de opdracht kreeg het stadhuis te blijven bewaken.
Zelf liep hij naar het station van Köpenick en bestelde daar een groot glas bier. Dat dronk hij in één teug op, waarna hij in de trein stapte en verdween. Eenmaal terug in Berlijn kocht hij normale kleren en toen eenmaal duidelijk was geworden in Köpenick dat Voigt een nep-kapitein was, was het te laat. De vogel was gevlogen.
Verraad
De enige fout die Voigt had gemaakt, was zijn plan tegen zijn celgenoot vertellen. Die herinnerde zich het verhaal nadat hij het in de krant las en ging meteen klikken in de hoop daarvoor geld te krijgen. Hij omschreef Voigt en er werd een opsporingsbevel uitgevaardigd. Tien dagen na zijn stunt zat Voigt weer in de gevangenis. Duitsland had er een volksheld bij. Bij zijn rechtszaak (Voigt kreeg vier jaar cel) zaten veel buitenlandse journalisten.
De verslaggever van The Illustrated London News genoot van alle feiten die boven water kwamen en schreef: “Dit voorval maakt duidelijk dat het stereotype over Duitsers en hun militarisme blijkt te kloppen. De Kaiser heeft van het legeruniform een heilig symbool gemaakt en deze fetisj heeft ervoor gezorgd dat dit kon gebeuren. Geen wonder, want dit is een land waar officieren meteen hun zwaard trekken als ze vinden dat een lagere in rang hen niet fanatiek genoeg heeft gesalueerd.”
Luxemburg
De Kaiser verleende Voigt na twee jaar gratie en de kruimeldief ging zijn nieuwe status meteen uitbuiten. Hij deelde handtekeningen uit, liet een wassen beeld van zichzelf maken, trad op en nam zelfs een grammofoonplaat op. Het leverde hem een mooi inkomen op. Uiteindelijk had hij genoeg geld om te emigreren naar Luxemburg, waar hij een van de eerste inwoners werd met een auto. Uiteindelijk stierf hij in 1922 aan de gevolgen van een longontsteking.
Maar zelfs na zijn dood haalde hij nog één keer een stunt uit. Terwijl zijn begrafenisstoet langskwam, vroegen de Franse soldaten die na de Eerste Wereldoorlog in Luxemburg waren gestationeerd aan lokale mensen wie er begraven werd. Een van de Luxemburgers antwoordde: “Le Capitaine de Coepenick.” De Fransen bewezen meteen een laatste dienst aan Voigt met militaire eer, want zij dachten dat het om een hoge officier ging en niet om een oplichter.
Heldenstatus
Het graf van Voigt is nog altijd te bezoeken. Hij ligt begraven in Luxemburg-Stad en zijn grafsteen wordt onderhouden door de gemeente. Over de Hauptmann von Köpenick zijn boeken geschreven, toneelstukken opgevoerd en films gemaakt. Er staat zowel in het overdekte winkelcentrum van Köpenick als voor het gemeentehuis een standbeeld van de Hauptmann von Köpenick.
Tegenover het station is een kroeg met de naam Hauptmann von Köpenick en als je goed oplet in de wijk zie je zijn afbeelding op de stickers die overal zijn opgeplakt. De stunt van Voigt heeft zelfs de Duitse taal verrijkt en het woord Köpenickiade opgeleverd, wat zoveel betekent als een geniale streek leveren. Het is terecht dat de supporters van Union hem als een held beschouwen.
Dit is een extract uit Voetbalstad Berlijn, dat te verkrijgen is in de Staantribune Webshop.
