Morgen, op zaterdag 11 oktober, zal het anders rustige vissersdorp Bunschoten-Spakenburg weer trillen op zijn grondvesten. SV Spakenburg ontvangt aartsrivaal IJsselmeervogels in voor wat velen “de mooiste amateurderby” noemen. Maar de Derby van Spakenburg is geen uitzondering: overal in Nederland bestaan amateurderby’s waarvan de ontmoetingen bol staan van traditie, trots en rivaliteit. Wij zetten de top 5 meest bijzondere amateurderby’s op een rij.

5. SV Urk – SC Genemuiden (Vis-tapijtderby)

Als voormalig eiland is Urk altijd gewend geweest zijn eigen koers te varen. Met de grootste visindustrie van Nederland en een kerkelijk percentage van 94% is de gemeente uniek in zijn soort. Hoewel het eiland fysiek allang met het vasteland verbonden is, leeft het eilandgevoel nog altijd in de hoofden van de Urkers. Die trots klinkt in het eigen dialect, blijkt uit hun harde werkethiek en komt tot uiting in de passie voor de plaatselijke voetbalclub, waar uitsluitend lokale jongens het veld betreden.

En dat is er de zogeheten Vis-tapijtderby tegen rivaal SC Genemuiden. Twee dorpen die hun trots dragen als een wapen. Waar Urk zichzelf de visindustrie heeft toegeëigend, staat Genemuiden bekend om de tapijtindustrie en de productie van kunstgras voor sportvelden. SC Genemuiden speelt zijn wedstrijden dan ook op lokaal vervaardigd kunstgras, een tastbaar symbool van de eigen identiteit.

De onderlinge rivaliteit is gebouwd op gelijkenis. Veel Urkers verdienen hun brood in de tapijtindustrie van Genemuiden. Veel Gaellemunigers fileren vis aan de haven van Urk. Niets botst zo hard als gemeenschappen met dezelfde mentaliteit, en dat is precies wat de Vis-tapijtderby zo beladen en bijzonder maakt.

4. SV Deurne – ZSV Zeilberg (Kranenmortelderby)

De Kranenmortelderby — een naam die klinkt als een vergeten slagveld, en dat is het ook, in zekere zin. Sportpark Kranenmortel vormt het decor: aan de ene kant de kantine en het hoofdveld van SV Deurne, aan de andere kant die van ZSV Zeilberg. Tijdens deze Brabantse burenruzie komt de gemeenschap van Deurne samen in een strijd die niet alleen om de drie punten gaat, maar om het eren van traditie en lokale identiteit. “-mortel” verwijst naar de moerige, natte grond van het gebied, terwijl “kraan-” doet denken aan de kraanvogels die hier voorkomen.

In plaats van elkaar te ontwijken, staan de supporters hier vlak naast elkaar, waardoor de tribune een levendig mozaïek van geel-zwart en blauw-wit wordt. De sfeeracties vinden zij aan zij plaats, voorafgegaan door vuurwerk bij de laatste trainingen. Bij de eerste confrontatie na dertig jaar, in 2015, stonden meer dan drieduizend toeschouwers rondom het kunstgrasveld.

Hoewel beide ploegen Sportpark Kranenmortel delen, ligt de ingang van de tegenstander toch op een kleine tien minuten lopen van de eigen kantine – een perfecte route voor een indrukwekkende mars waar alles uit de kast wordt gehaald: zwembadtubes, glowsticks, vlaggen en bouwhelmen en pure dorpsgekte.

3. GVVV – DOVO (Panhuisderby)

Rood tegen blauw. Twee clubs, één stad, één veld. Wie niet beter weet zou denken aan de Derby della Madonnina, maar dit is de Panhuisderby van Veenendaal: GVVV tegen DOVO. Sportpark Panhuis wordt er gedeeld door de twee voetbalclubs én een schietvereniging. Sinds GVVV’s verhuizing in 1974 waait er rivaliteit over die ene parkeerplaats die hun ingangen scheidt.

Na twaalf jaar afwezigheid keerde de derby in 2022 eindelijk terug. De spanning bleef echter altijd onderhuids. In 2019 liep een zaalwedstrijd uit op vechtpartijen, en begin 2020 botsten supporters opnieuw — op diezelfde gedeelde parkeerplaats. Voor DOVO betekende de terugkeer van de derby vooral revanche: jarenlang moesten ze toekijken hoe de rivaal schitterde op hogere niveaus, terwijl zij ternauwernood degradatie ontliepen.

De belangstelling was ongekend: 5.000 kaarten, dagen vooraf uitverkocht. Vliegtuigjes met spandoeken cirkelen boven het sportpark; een flat toont trots “Veenendaal is rood”. GVVV antwoordt met “Did you miss us?” — inclusief smurf. Voor de gelegenheid is zelfs een uitvak gebouwd, omgeven door zware hekken. In het Nederlandse amateurvoetbal een maatregel die je niet vaak ziet. Ook daar wapperen vlaggen: “Fuck blauw” en “Dinner time”, met een smurf als hoofdgerecht.

2. Quick Boys – VV Katwijk (Katwijkse derby)

De Katwijkse derby, ook wel de ‘Moeder aller Derby’s’ genoemd, is zonder twijfel een van de grootste en meest intense rivaliteiten in het Nederlandse amateurvoetbal. Twee keer per jaar verdeelt deze confrontatie het vissersdorp Katwijk tot op het bot: oranje-zwart tegen blauw-wit, Quick Boys tegen VV Katwijk, Zuid tegen Noord. Het dorp leeft weken voorafgaand al in spanning; Katwijkse bedrijven, vrienden en families worden tijdelijk gescheiden door een denkbeeldige scheidslijn.

Wat de derby zo bijzonder maakt, is niet alleen de korte afstand tussen de hoofdvelden – slechts 2,5 kilometer – maar ook de fanatieke supporterscultuur. Rookpotten, confettikanonnen, vlaggen, vuurpijlen en luid gezang zorgen voor een adembenemende sfeer. Beide clubs organiseren indrukwekkende onthalen voorafgaand aan de wedstrijd, met fakkels en vuurwerkshows die de duinpan in lichterlaaie zetten.

Toch gaat de rivaliteit vaak verder dan sfeer: de supportersgroepen zijn elkaars tegenpolen en confrontaties in het dorp zijn geen uitzondering. De burgemeester en politie zien zich geregeld genoodzaakt tot strikte veiligheidsmaatregelen, zoals buscombi’s voor uitfans, ondanks dat het een wandeling van enkele minuten betreft. Het leidt tot een bizarre situatie waarin uitsupporters met de bus langs hun eigen huis rijden om hun club te steunen.

1. SV Spakenburg – IJsselmeervogels (Derby van Spakenburg)

Wat begon als een onschuldige dorpscompetitie, groeide uit tot een derby met bijna mythische proporties. In Bunschoten-Spakenburg, een dorp met ruim twintigduizend inwoners, is iedereen supporter: van de boeren en klerken bij Spakenburg (“de blauwen”) tot de vissers en het volk bij IJsselmeervogels (“de rooien”).

Twee dagen per jaar verandert dit keurige vissersdorp in een arena van oeremoties. Weken van tevoren kleuren de straten rood-wit en blauw-wit, veranderen cafés in commandoposten, en wordt bij de viskraam de uitslag voorspeld met de lading van landelijke verkiezingen. Iedereen weet dat de wereld niet vergaat, maar voor de zekerheid gedragen ze zich alsof dat wel zo is.

Sportpark De Westmaat biedt officieel plaats aan 8.000 man, maar op derbydagen lijkt het alsof het hele dorp zich erin wurmt — plus nog een paar nieuwsgierigen uit de rest van het land, of zelfs daarbuiten. De Duitsers kwamen filmen, Copa90 maakte er een mini-documentaire over die honderdduizenden keren werd bekeken, en sportjournalisten over de hele wereld fluisteren met ontzag over “de meest intense amateurderby ter wereld.”

Beide clubs spelen inmiddels weer samen in de Tweede Divisie. Maar als de strenge KNVB-licenties niet in de weg zaten, zouden deze teams makkelijk in de Eerste Divisie thuishoren.